Daryeel Magazine
Wargeyska New York Times ee ka soo baxa carriga Maraykanka, ayaa warbixin ay dhowaan ka samaysay sida ugu tolmoon ee uu qofku noloshiisa u maarayn karo sannadka 2024 ka, waxa ay waraysiyo cilmiya la yeelatay xeeldheereyaal kala duwan oo soo jeediyey is bedello fudud oo la taaban karo, oo haddii uu qofku sannadka cusub la bilaabo laga yaabo in ay wax weyn ka beddelaan noloshiisa.
Waxa ay khubaradu sheegeen in talooyinkani ay ka bilaabanayaan in qofka loo tilmaamo sida uu u wanaajin karo aragtidiisa ku aaddan nolosha, ilaa laga soo gaadho muuqaalka guud ee qofka iyo xitaa gurigiisa, iyo sida ay tahay in uu u daneeyo maamulka iyo maaraynta maaliyadda soo gasha. Qofka sida ay tahay u raacana ay si la taaban karo uga caawinayaan in uu helo nolol ka wanaagsan tii hore, oo ku dhisan maskax iyo aqoon.
Talooyinkaas oo aynu akhristayaasha u soo turjunnay ayaa u dhignaa sidan:
Farxad ku nooloow
Xeeldheereyaasha cilminafsiga iyo habdhaqanka aadanuhu waxa ay waqti aad u badan geliyeen baadhista waxyaabaha keena in qofku noqdo mid faraxsan, ama murugaysan. Farxaddu waxa ay saadaalisaa caafimaad iyo cimridherer, waxa aana dhacda in marka la eegayo horumarka bulsho ka samaynayso arrimaha bulshada iyo guulaha ay ka gaadhayso siyaasadda guud, laga eego heerka farxadeed ee dadka.
Farxaddu ma’aha wax uun mar inta uu si aan ku talagal ahayn u dhaco qofka ku abuuraya farxad, balse wax kasta oo wax ka beddeli kara habdhaqankaaga, ama duruufaha aan fiicnayn ee kugu xeeran, iyo sida oo kale wax kasta oo fududaynaya in aad xidhiidhadaada ka dhigto kuwo ku socda jid badqabaa, waxa uu sabab u noqdaa in naftaadu dareento raalli ahaanshiyo iyo farxad.
Si aad farxad u hesho:
– Ka dheeroow in aad si taban u fikirto. Marka uu fikir tabani kugu soo dhacana maskaxdaada dhaqso uga saar.
– Naftaada sida ruux aad saaxiib tihiin ula macaamil, si ay kugu muuqdaan wanaaggeeda iyo xumaanteeduba.
– Jimicsiyo neefsi ah samee. (Neef dheer inta aad hoos u qaadato soo celi).
– Samayso xusuusqor maalinleh ah oo aad habeen kasta ama aroorta hore ku qorto shaqooyinka iyo hawlaha ay tahay in aad qabato iyo sida ay u mudan yihiin in loo kala horreysiiyo.
– Is bar in aad qorto dhacdooyinka maalinlaha ah ee aad la kulanto, arrimaha xususuta mudan, qodobbada in aad go’aan ka gaadho kaaga baahan iyo arrin kasta oo aad u aragto in uu xusuus mudan yahay. Habeen kasta, toddobaad kasta ama bil kasta dib u eeg xusuusreebkaaga, si aad u aragto waxa qaldamay iyo meelaha dib u noqoshada u baahan.
Noqo ruux awood badan
Da’ kasta oo aad tahay ama si kasta aad u taab-gaabatay oo aad is leedahay itaal badani kuguma jiro, haddana naftaada u sheeg runta ah in ay weli jimicsiga awoodi karto. Jimicsiga jidhku waa furaha furfurnaanta xubnaha iyo u itaalidda dhaqdhaqaaqa. Waxa ay ka hortag ama la tacaalid u tahay xanuunnada wadnaha, kelyaha, macaanka, dhiigkarka iyo miisaanka.
Jimicsigu ma’aha in uu mar kasta culus yahay, waxa xeeldheereyaashu ina baraan jimicsiyo jidh dhiseed oo qofku samayn karo isaga oo gurigiisa iskaga raaxaysanaya. Weliba 9 daqiiqo oo keliya ayaa ku filan in uu jimicsiyada qaarkood ku kaaftoomo. In aad jimicsato 9 daqiiqo oo keliya toddobaadkiiba saddex jeer ayaa wax badan kaaga filan.
Ku dadaal in dadka aad wada shaqaysaan aad noqotaan jaal wada guulaysta
Waa ay adagtahay in dadka aad wada shaqaynaysaan ay iskood u noqdaan koox wada shaqayneed oo is fahamsan islana jaanqaada. Haddii aad tahay qofka maamulaya kooxda ama talada ku leh, waxa aad ogaataa in waajibkaaga koowaad uu yahay in aad dhisto kooxdaada shaqada. Shaqo wadareedku waxa ay qofka ku abuurtaa ruux shaqo jacayl iyo niyadwanaag, waxa aanay kordhisaa wax-soo-saarka.
– Weligaa shaqadaadu ha lahaato khariirad cad.
– Qor shaqooyinka aad dadka kula shaqeeya wadaagtaan, kadibna ka shaqee sida ugu habboon ee isaga kaashan kartaan, adiga oo og waxa kaaga xidhan iyo wax qofka kale adiga kuu soo doonanayo.
– Caddee oo isla xaddida seeska iyo jidka shaqadiina aad u maraysaan.
– Dejista mabaadii’ aasaasi ah iyo xeer wada shaqayneed oo aan la jebin karin.
Guri nadiifin
Nadaafadda guryaha oo laga yaabo in innagu Soomaali ahaan aynu la yaabno in qormadan laguba soo hadal qaado, waxa uu ka mid yahay arrimaha dunida muhiimadaha ugu waaweyn la siiyo. Waa hawl aan fududayn oo haddana lagama maarmaan ah, sidaa awgeed mar kasta laga fikiro.
Marka laga tago nadaafadda maalinlaha ah ee kijada iyo hurdada badankeedu la xidhiidha, waxaa iyaduna muhiim ah in qoysku uu yeesho maalin ol’ole nadaafadeed guriga la geliyo oo nadaafadda guud laga shaqeeyo, meel kasta oo guriga iyo hareerihiisa ka mid ahna gacanta la saaro.
Wax u dhigo waqtigaaga hawlgabka
Maadaama oo cimrigaagu kor u socdo, haddii wad ku daayana aanay da’i deynayn, oo berri ay imanayso in aad isu qaadi kari weydo shaqada, waxaa muhiim ah in aad maanta oo aad shaqayso adiga oo xoog ah, dakhliga ku soo gala qayb ahaan ka dhigato si aad berri marka aad talaxgabto u isticmaasho.
Ma jiro xeerar u gaar ah sida wax loo dhigto ama cilmi lagu bartaa, sidaa awgeed waa qof kasta iyo kartidiisa iyo itaalkiisa, ku dadaal in adiga oo dakhligaaga ku salaynaya aad yeelato akoon kayd ah oo wixii aad iska goyn karto oo joogto ah, isla markaana aan is dhimayn aad dhigato, berri waxa aad arki iyada oo is gaadhay oo wax badan kaa caawinaysa.
Haddii aanad hore waxba u dhigan jirin, ku dadaal in aad sannadkan la bilowdo, bil kasta mushaharkaaga ama dakhliga ku soo gala waxa aad ka jartaa boqolkiiba 15, aanad ka dabategin inta aad shaqo hayso, xitaa haddii ay kugu kallifayso in hawlo aad leedahay, aad u amaah tagto, lacag la’aan darteed.
Caafimaadka wadnahaaga
Dunida oo dhan labada cudur ee maanta loogu dhimasho badan yahay, waa wadne xanuun iyo dhiigfuran maskaxda ah. waa laba xanuun oo soo booddo ah, daweyntooduna ay adag tahay, laakiin warka fiicani waxa uu yahay in labadan cudurba boqolkiiba 80 laga hortegi karo.
Talada koowaad ee aad kaga hortegi kartaa waa in aad wax ka beddesho qaab nololeedkaaga, waxaa jira ficillo fudud oo haddana si weyn kaaga caawinaya in aad ka hortagto xanuunnadan. Waxaa ka mid ah:
– Jimicsiga joogto ka dhigo.
– Cunto caafimaadka u fiican cun, adiga oo kala tashanaya dhakhtarka iyo bahda caafimaadka.
– Ku dadaal in dhiiggaagu aanu kicin, xitaa haddii aad dhiigkar leedahay ku ilaali xadka saxda ah oo yaanu kicin.
– La dagaalan kalastaroolka iyo dufanka dhibaatada keena.
– Macaankaaga joogto u cabbir, kana dheeroow sonkorta iyo macmacaanka.
– Miisaanka saayidka ah iska rid, oo ka dagaalan in uu kordho.
– Haddii aad siigaar-nuug tahay dhaqso iskaga daa.
Dhar iibsiga
Xaragada iyo nadaafadda jidhka iyo dharkuba waxa ay ka mid yihiin waxyaabaha nafta raaxada iyo kalsoonida ku abuuro, in aad mar kasta maro fiican iibsataa waa ay fiican tahay, waxa se ka sii fiican in marada aad hore u iibsatay aad daryeesho. Shay kasta oo aad iibsato waa in aad akhrido warqadda ku dhejisan ee sheegaysa, qaabka ugu habboon ee ay tahay in loo maydho, nooca kaawiyadda ee la marinayo, sida loo kaydinayo iwm. Arrimahani waxa ay si weyn u caawiyaan in shayga jiritaankiisu dheeraado iyo in aanu midab doorsoon iyo isbeddel kale ku iman, isaga oo weli isticmaalkiisu fiican yahay.
Xeeldheereyaasha arrimahan ka faalloodaa waxa ay soo jeediyaan talooyin muhiim ay tahay in uu raaco qof kasta oo doonaya in uu dheereeyo cimriga shayga uu jecel yahay:
– Dharka inta isku midabka ah uun hal mar wada maydh, oo kuwo kala midab ah ha is raacin.
– Biyaha qabow ayaa u fiican dhar dhiqista.
– Dooro saabuun ama shaambo tayo leh oo aad dharka ku maydhato.
– Si dhibirsan u marooji marada aad maydhayso.
– Intii aad awoodi karto, ka dheeroow in dharka aad ku qallajiso mishiinka qallajinta dharka.
– Kaawiyadda uumiga lagu kululeeyo ayaa ugu fiican dharka kaawiyaddooda.
W/T: Kamaal Marjaan
